2016 was het jaar waarin NS zich heeft herpakt. De prestaties zijn verbeterd en met de nieuwe strategie en nieuwe topstructuur kan het bedrijf zich nog beter richten op zijn kernactiviteiten en de midterm review in 2019.

2016 was voor NS een jaar van stabilisatie en herziene focus op de core business: reizigers vervoeren, met schone treinen die op tijd rijden, via aantrekkelijke stations. Dossiers als drukke treinen en IC direct behoefden veel aandacht. NS heeft afgelopen jaar veel problemen aangepakt, waaronder de capaciteit in de spits. NS is aan de slag met een nieuwe raad van bestuur, nieuwe treinen, betrokken medewerkers en een nieuwe strategie, om alles op alles te zetten voor een goede reisbeleving van haar klanten.

Nieuwe strategie

In maart 2016 heeft NS haar nieuwe strategie gepresenteerd. NS kiest voor drie kerntaken: het verbeteren van de prestaties op het hoofdrailnet inclusief HSL, het realiseren van stations van wereldklasse en het bijdragen aan de reis van deur tot deur. De raad is nauw betrokken geweest bij de totstandkoming van de nieuwe strategie, onder meer via de tijdelijke strategiecommissie. Volgens de raad stelt de nieuwe strategie NS in staat te focussen op de midterm review door het ministerie van IenM in 2019. Hierbij kan NS bouwen op een solide bedrijf met veel kennis en gedrevenheid van haar medewerkers. Daarnaast krijgt NS vanaf december 2016 tot 2024 veel instroom van nieuwe treinen, wat voor haar reizigers een enorme aanwinst is maar ook uitdagingen biedt.
Als onderdeel van de nieuwe strategie zal NS (een deel van de) retail op stations afstoten. Voor stations van wereldklasse is het volgens NS niet zinvol zelf retail uit te baten. Ook de voorgenomen verkoop van Qbuzz en het verkopen van het HTM-aandeel volgen uit de nieuwe focus. Voor een aantrekkelijke en drempelloze reis van deur tot deur wil NS zo goed mogelijk samenwerken met andere vervoerders.
Als onderdeel van de internationale strategie breidt NS de buitenlandse activiteiten van dochtermaatschappij Abellio gericht uit in de geliberaliseerde Europese markten in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk.
Voor de kabinetsformatie in maart 2017 komt een hiervoor ingestelde onderzoekscommissie van de Nederlandse overheid met haar conclusies over de marktordening op het spoor. NS draagt bij aan dit onderzoek door het aanleveren van informatie, data en kennis. De raad wacht de aanbevelingen van de commissie met belangstelling af.

Topstructuur

In het verlengde van de nieuwe strategie heeft NS in 2016 haar topstructuur aangepast. De raad van bestuur is uitgebreid van twee naar vijf leden. Een tweehoofdige raad van bestuur is kwetsbaar in termen van georganiseerde tegenspraak en personele continuïteit en daarmee naar het oordeel van de raad minder geschikt voor NS, mede gezien het ingewikkelde maatschappelijke, politieke en juridische speelveld waarin het bedrijf opereert. De Executive Committee (ExCo) zonder formele besluitvormende bevoegdheid is tegelijkertijd opgeheven. Met een raad van bestuur van vijf leden met directe operationele verantwoordelijkheid, meent de RvC dat NS een beter besturingsmodel heeft. Met de inrichting van de directiekolom Operatie, waarin NS Reizigers en NedTrain samen de dagelijkse operatie aansturen van reiniging tot treineninzet, kunnen we de reiziger nog beter op 1, 2 en 3 zetten.

Governance, risk & compliance

Het onderwerp integriteit en compliance stond in 2016 regelmatig op de agenda van de raad. Naar aanleiding van onder meer de onregelmatigheden bij de aanbesteding in Limburg en de parlementaire enquête Fyra heeft NS, mede op instigatie van de raad, maatregelen genomen. Zo heeft onderzoeksbureau Alvarez & Marsal in opdracht van de raad en de minister van Financiën een grondige analyse gemaakt van de effectiviteit van interne procedures, risicobeheersing, compliance en controls bij NS en al haar dochterondernemingen. Het eindrapport is verschenen in januari 2016. Op basis van het rapport van Alvarez & Marsal heeft NS aanvullende maatregelen genomen om interne procedures en controles aan te scherpen en een plan van aanpak opgesteld. Daarbij richt het bedrijf zich niet alleen op zaken die fout gaan, maar juist ook op maatregelen waarvan een preventieve werking uitgaat. Een intern cultuurprogramma is daarvan een belangrijk onderdeel. Daarnaast biedt de nieuwe aanpak op het gebied van governance, risk & compliance ook bedrijfseconomische kansen om bijvoorbeeld de manier van werken te beoordelen op effectiviteit en efficiency en beter inzicht te krijgen in investeringen en inkoopbeleid. Met de benoeming van een directeur Risicobeheersing in de raad van bestuur per 1 februari 2016 zijn governance, risk & compliance op het hoogste niveau binnen de organisatie verankerd.
Daarnaast had NS te maken met de juridische nasleep van de aanbesteding van ov in Limburg. De ACM concludeerde in 2015 na een klacht van Veolia dat NS in de aanloop naar de aanbesteding in Limburg de Spoorwegwet heeft overtreden. Op enkele onderdelen werd de klacht van Veolia door ACM afgewezen. Veolia heeft daartegen beroep aangetekend. Op 14 juli 2016 heeft het College van Beroep voor het bedrijfsleven Veolia in het ongelijk gesteld. Tegen deze uitspraak staat geen verder beroep open. In de zomer van 2016 heeft de ACM het feitenonderzoek naar overtreding van de Mededingingswet door NS afgerond en heeft NS haar zienswijze hierop gegeven. ACM zal nu beoordelen of er een overtreding van de Mededingingswet heeft plaatsgevonden en zo ja, of daarvoor een sanctie wordt opgelegd door middel van een besluit. Het Openbaar Ministerie is in 2015 een strafrechtelijk onderzoek gestart naar mogelijke strafbare feiten in verband met de aanbesteding voor het openbaar vervoer in Limburg. Op 13 december 2016 heeft een regiezitting plaatsgevonden. De inhoudelijke behandeling moet nog plaatsvinden.

Toezicht in 2016

Veiligheid

Het onderwerp veiligheid staat regelmatig op de agenda van de raad. Daarbij kijkt de raad zowel naar sociale veiligheid als spoorwegveiligheid. Een van de manieren om goed geïnformeerd te blijven was de deelname van enkele leden van de raad aan een oefening gericht op het risico van een terroristische aanslag op stations.

Operationele prestaties

Op het gebied van operationele prestaties zoals reizigerspunctualiteit en klanttevredenheid liet NS over 2016 een voorzichtig stijgende lijn zien. De nog steeds te verbeteren prestaties van de IC direct stonden regelmatig op de agenda van de raad. Om de problematiek met deze trein beter te begrijpen, is de RvC tijdens een werkbezoek mee geweest in de cabine. Werkbezoeken zorgen voor een beter begrip van het bedrijf, intensiveert de relatie met de RvB en zorgt ervoor dat de raad haar werk beter kan doen.
NS heeft afgelopen jaar veel aandacht geschonken aan de aanpak van te drukke treinen. Met open oren en ogen heeft de organisatie gewerkt aan verbeteringen. Met de instroom vanaf december 2016 tot 2024 van nieuwe treinen biedt NS de reiziger meer zitplaatscapaciteit en comfort (stopcontacten, betere wifi). Daarbij worden de treinen steeds duurzamer, en rijden elektrische treinen vanaf 2017 geheel op groene stroom. Hoogtepunten in het afgelopen jaar waren de openingen van een aantal nieuwe stations, zoals Den Haag Centraal, Breda en Utrecht Centraal.

Abellio

NS wil ervaring blijven opdoen op de Europese spoormarkt om zich voor te bereiden op toekomstige ontwikkelingen op het spoor. De raad ziet het als uitdaging om kennis en ervaringen uit het buitenland toe te passen ten behoeve van de reiziger in Nederland. Bijzondere aandacht was er voor problemen bij de start van de concessie ScotRail. De raad houdt toezicht op biedingen op nieuwe concessies en op de eventuele risico’s zoals bij garantiestellingen. Belangrijke voorwaarde is dat risico's van Abellio beheersbaar zijn en de concessie voor de NS Groep meerwaarde biedt. Net als onze aandeelhouder wil de raad dat NS beperkte risico's loopt op haar geïnvesteerd kapitaal in Abellio. In dit verband overlegt de raad ook regelmatig met de RvB om de risico's te kunnen beheersen. In de recent gewonnen Greater Anglia concessie heeft Abellio, onder andere om risico te spreiden, efficiency van financiering te vergroten en om haar kennis en ervaring, gekozen voor een joint venture met Mitsui (60/40). 

Investeringen

De raad houdt intensief toezicht op grote investeringen. In 2016 heeft de raad zich gebogen over verschillende investeringsvoorstellen, zoals de Intercity Nieuwe Generatie.

Financiële resultaten

NS behaalde dit jaar een nettowinst van € 212 miljoen, in 2015 was dit een winst van € 118 miljoen. Het onderliggende resultaat (geschoond voor eenmalige posten) daalde echter van € 234 miljoen in 2015 naar € 136 miljoen in 2016. Voorgesteld wordt om een dividend uit te keren van € 78,7 miljoen euro, zijnde 37% van het resultaat over 2016. De raad heeft de resultaten kritisch beoordeeld en met de externe accountant besproken.
NS heeft een ambitieus investeringsprogramma van bijna 3 miljard euro komende jaren. Dit zijn langetermijninvesteringen, vooral in nieuw rijdend materieel, die NS over tijd zal financieren, deels met vreemd vermogen. Hiermee verbetert NS de kwaliteit voor de reizigers.

Corporate governance

Na de veelvuldige overleggen in 2015 kende 2016 weer een genormaliseerde vergadercyclus. De samenwerking met de raad van bestuur verliep prettig en constructief.

Functioneren raad van commissarissen

Om de circa 3 jaar laat de raad haar functioneren onderzoeken door een onafhankelijke deskundige. Dit heeft ook 2016 plaatsgevonden. Uit de evaluatie blijkt dat de raad goed functioneert. De in 2016 nieuw benoemde leden doorliepen een intensief kennismakingsprogramma door alle facetten van het bedrijf. Op deze manier leren zij de onderneming snel en goed kennen.

Aandeelhouder

In 2015 had de raad veelvuldig contact met de aandeelhouder. In 2016 was de overlegfrequentie weer genormaliseerd. De raad omschrijft haar relatie met de aandeelhouder als professioneel, zakelijk en constructief. Zo sprak de raad onder meer over de samenstelling van de raad van bestuur en de raad van commissarissen.

Medezeggenschap

De raad heeft een goede relatie met de centrale ondernemingsraad en overlegt op regelmatige basis. Een omissie bij de besluitvorming over de inrichting van het toezicht op Abellio heeft er toe geleid dat de Ondernemingskamer is gevraagd zich hierover uit te spreken. Dit heeft de relatie van de raad met de centrale ondernemingsraad niet verstoord.

Wisselingen in RvB en raad

RvB

Roger van Boxtel is in december 2016 aangesteld als president-directeur tot augustus 2019. Sinds augustus 2015 vervulde hij deze rol ad interim om NS in rustiger vaarwater te brengen en het vertrouwen in de organisatie te herstellen. De RvC is verheugd dat Roger van Boxtel zijn ervaring en verbindende kracht wil blijven inzetten voor NS. Susi Zijderveld is 1 februari 2016 in dienst getreden als directeur Risicobeheersing. Marjan Rintel is in juli 2016 toegetreden tot de raad van bestuur als directeur Operatie en Bert Groenewegen in september 2016 als directeur Financiën. Bert Schouws heeft de functie van directeur Financiën ad interim vervuld van april tot september 2016. Financieel directeur Engelhardt Robbe heeft NS in april 2016 op eigen verzoek verlaten. Voor onze dank voor zijn bijdrage aan NS verwijzen we graag naar het jaarverslag 2015. Tjalling Smit treedt per 1 april 2017 toe tot raad van bestuur als directeur Commercie & Ontwikkeling.

RvC

In 2016 zijn er twee nieuwe leden toegetreden tot de raad. Marike van Lier Lels per 3 februari en Janet Stuijt per 15 augustus. Op 2 juni heeft Truze Lodder na twaalf jaar afscheid genomen als lid en laatstelijk ook voorzitter van de raad. We danken haar voor haar bijzondere betrokkenheid en inzet voor NS. Ook Ilonka Jankovich verliet de raad van commissarissen. Ook haar zijn we dank verschuldigd. Gerard van de Aast is per 2 juni benoemd tot voorzitter van de raad. De raad bestaat momenteel uit vijf leden. Het is de bedoeling dat de raad uiteindelijk weer uit zes leden bestaat.

Bijeenkomsten RvC en commissies 

Raad

De raad heeft in 2016 17 keer vergaderd, waarvan 9 keer telefonisch. Alle commissarissen zijn, op enkele uitzonderingen na, bij alle vergaderingen aanwezig geweest. De raad heeft de volgende permanente commissies: de risk- en auditcommissie en de gecombineerde remuneratie- en nominatiecommissie.

Risk & Auditcommissie

De Risk & Auditcommissie bestond vanaf augustus 2016 uit Jeroen Kremers (voorzitter en financieel expert binnen de raad), Gerard van de Aast en Marike van Lier Lels. De commissie heeft 4 keer vergaderd in bijzijn van de accountant en de directeur Financiën. Op één uitzondering na waren alle leden op alle vergaderingen aanwezig. De belangrijkste onderwerpen waren de jaarrekening, het jaarverslag, de (half)jaarcijfers, het budget, het concernplan 2017-2021, auditrapporten, rapportages externe accountant/management letters, risicomanagement en IT-risicobeheersing, alsmede investeringsvoorstellen van uiteenlopende aard.

Gecombineerde remuneratie- en nominatiecommissie

De gecombineerde remuneratie- en nominatiecommissie heeft sinds augustus 2016 Paul Rosenmöller als voorzitter en Janet Stuijt en Gerard van de Aast als leden. De vergaderingen vinden aaneengesloten plaats. Er wordt gewerkt met één gedeelde agenda. De commissies kwamen in 2016 3 keer bij elkaar, waarbij één keer alle leden aanwezig waren. Besproken zijn onder meer de samenstelling van de nieuwe RvB en RvC, het gain sharing plan voor Abellio, de pijplijn voor het topmanagement binnen het bedrijf, wijzigingen in de pensioensystematiek en de invulling van de bezetting van de uitgebreide RvB en invulling van de raad zelf.

Tijdelijke strategiecommissie

In het eerste kwartaal waren Gerard van de Aast, Jeroen Kremers en Paul Rosenmöller namens de raad nauw betrokken bij het ontwikkelen van de nieuwe strategie en de gesprekken hierover met de aandeelhouder. Ook plenair heeft de raad de nieuwe strategie meerdere malen besproken.

Alle commissarissen zijn onafhankelijk, zoals bedoeld in de Nederlandse Corporate Governance Code. De raad onderschrijft in algemene zin de best practices en principes uit hoofdstuk III daarvan en past deze toe.

Over dit verslag

De jaarrekening over 2016, zoals deze is opgesteld door de RvB, is in de raad besproken. Bij de bespreking was de externe accountant EY aanwezig. De jaarrekening gaat vergezeld van het verslag van de RvB. We stellen de algemene vergadering van aandeelhouders voor om de jaarrekening 2016 vast te stellen. Tevens verzoeken we onze aandeelhouder om de RvB en RvC decharge te verlenen. De resultaatbestemming die de raad voorstelt, is opgenomen in noot 21 van de jaarrekening.

Dankzij de inzet en bijdrage van alle medewerkers van NS in binnen- en buitenland heeft NS zich afgelopen jaar kunnen herpakken. De raad van commissarissen is iedereen dankbaar voor zijn of haar veerkracht en bedankt de raad van bestuur voor de inspanningen gericht op het herstel van vertrouwen bij de stakeholders.

Utrecht, 24 februari 2017
De raad van commissarissen